Osmanlı Medreselerinde İlim (2 Cilt)

Merhum Cevat İzgi’nin Osmanlı Medreselerinde İlim adlı araştırması, Osmanlı bilim tarihini kavrama yolunda muhtaç olunan veri tabanına ulaşmada ciddî bir katkı sağlamaktadır. Çalışma, Osmanlı yüksek entelektüel hayatının, yalnızca kendisine indirgenerek açıklanamayacağı medrese kurumuyla sınırlandırılmıştır. Açıkçası bu araştırma ilmiyye sınıfının örgün eğitim kurumu olan medresede, modern anlamda “bilim” kategorisine sokulan matematik (riyazî) ve fizik (tabiî) “bilimler’in eğitimi ele almaktadır. Eserin birinci cildini teşkil eden “Riyazî İlimler” bahsinde, aritmetik, cebir, geometri, astronomi ve müzik eğitimi; ikinci cildini teşkil eden “Tabiî İlimler” bahsinde de tıp, fizik, kimya, botanik, zooloji, mineroloji, jeoloji, ziraat ve coğrafya eğitimi incelenmektedir. Medreselerde okutulan yahut medreselilerin haricen okuduğu bu derslerle ilgili olarak ortaya konan literatür çalışması eseri tam bir başvuru kitabı haline getirmiş olup bu yönüyle son derece titiz ve sabır isteyen bir gayretin hasılası olduğunu ispatlamaktadır. Cevat İzgi’nin tespitleri, medresenin sanıldığının aksine aklî ilimler karşısında esas itibariyle menfî bir tavır sergilemediğini ortaya koyuyor. Din öğretiminin en yüksek seviyede yürütüldüğü bu vakıf kurumlarında o devirler bakımından kayda değer bir ilim-din çatışmasının yaşanmadığı yahut böyle bir atmosferin bulunmadığı bu eserle birlikte kesin olarak anlaşılıyor.