Kitâbü’l-İnsâf_{Tefsîru Kitâbi Üsûlûcyâ}

Kitâbü’l-İnsâf, İbn Sînâ’nın Aristoteles’in felsefesini mükemmelleştirmek, Aristo’yu yeterince anlamadıklarını düşündüğü Grek şarihler ile Bağdatlı Hıristiyan filozofları özdeşleştirdiği Mağribî Peripatetik gelenekle hesaplaşarak onların doğru ve yanlış yorumlamalarını ayıklamak ve bu eserde Meşrıkî adını verdiği kendi Meşşâî çizgisini ortaya koymak amacıyla kaleme aldığı en mühim ve hacimli projelerinden biridir. Filozof, aynı amaçla telif ettiğini belirttiği Kitâbü’ş-Şifâ ve el-Hikmetü’l-Meşrıkiyye başta olmak üzere diğer eserlerinden farklı olarak Kitâbü’l-İnsâf’ta bunu bizzat Aristoteles’in metinleri üzerinden gerçekleştirmektedir. Bu itibarla, onun buradaki uğraşısını salt şerh faaliyeti olarak değerlendirmemek gerekir. Filozofun yer yer uzun teorik tartışmalar yapması ve kendi görüşlerine yöneltilebilecek çeşitli itirazları çürütmek için birtakım sorular ortaya atıp onlara çözüm getirmesi, bunun en bariz göstergesidir.

İbn Sînâ’nın taslağını yazdıktan sonra henüz tahrir etmeden bir bozgunda kaybettiği bu eserden geriye yalnızca Üsûlûcyâ, Lambda ve De Anima yorumları kalmıştır. Bunlardan bilhassa Tefsîru Kitâbi Üsûlûcyâ başlıklı Üsûlûcyâ şerhi, Theologia Aristotelis olarak bilinen kitabın özellikle Tanrı-âlem ilişkisi ve akılnefs- beden ilişkisi meselelerinde İslâm felsefesinin kurucu metinlerinden biri olması itibarıyla, gerek İbn Sînâ’nın talebelerince gerek muhtelif İslâm düşünürlerince ciddi bir ilgiyle karşılanmıştır. Eser, muhtevası yönünden İbn Sînâ’nın diğer eserleriyle olan irtibatı bakımından da ayrıca ehemmiyet taşımaktadır. Bu irtibatın en önemli örneği Tefsîru Kitâbi Üsûlûcyâ’nın el-İşârât ve’t-tenbîhât’ın dışında, yetkinleşmenin sonucunda yaşanan haz, sevinç ve mutluluk hâllerini anlatırken İbn Sînâ’nın Makâmâtü’l-Ârifîn’dekine oldukça benzer bir sembolik ve mistik üsluba başvurduğu tek eser olma özelliğine sahip olmasıdır. Buna istinaden elinizdeki kitap, Kitâbü’l-İnsâf’ın Tefsîru Kitâbi Üsûlûcyâ’sının incelemesini, ilk tam tahkikini ve Türkçe çevirisini sunmaktadır.